लद्दाखलाई पूर्ण राज्यको दर्जा प्रदान गर्दै संविधानको छैटौँ अनुसूचीमा समावेश गर्नुपर्ने, भूमि र रोजगारीको ग्यारेन्टीलगायत माग राखेर १५ दिनदेखि अभियन्ता सोनाम वाङचुक अनशनमा बसेका थिए
बुधबार लद्दाखको राजधानी लेहमा आफ्नो क्षेत्रलाई विशेष संवैधानिक सुरक्षा दिनुपर्ने माग राखेर उठेको प्रदर्शन हिंसात्मक बन्यो । प्रहरी र प्रदर्शनकारीबिच भएको झडपमा कम्तीमा चारजना प्रदर्शनकारीको मृत्यु भएको छ । आक्रोशित प्रदर्शनकारीले लद्दाखको ‘भारतीय जनता पार्टी (भाजपा)’को मुख्यालय नै तोडफोड गरिदिएका छन् ।
समाचार एजेन्सी पिटिआईका अनुसार आक्रोशित प्रदर्शनकारीले लेहका प्रहरीमाथि ढुंगा प्रहार गरेका थिए । जवाफमा सुरक्षा बलहरूले अश्रुग्यास प्रहार गरेर भिड नियन्त्रणको प्रयास गरेका थिए । सामाजिक सञ्जालमा भाइरल बनेका भिडियोमा प्रदर्शनकारीले कैयौँ सवारीसाधन जलाएको देखिन्छ । घटनापछि लेहमा कफ्र्यु घोषणा गरिएको छ । भारतीय समाचार एजेन्सी एएनआईका अनुसार लेह जिल्लामा सिआरपिसीको धारा १६३ लागू गरिएको छ । जिल्लामा पाँच वा सोभन्दा बढी व्यक्तिको भेलामा प्रतिबन्ध लगाइएको छ । जिल्ला मजिस्ट्रेटको आदेशअनुसार पूर्वलिखित अनुमतिविना लेहमा कुनै पनि जुलुस, ¥याली वा मार्च गर्न सकिँदैन ।
बिहानदेखि नै लेहमा ‘लद्दाख स्वायत्त पर्वतीय विकास परिषद्’को सचिवालयबाहिर हजारौँ प्रदर्शनकारी भेला भएर विरोध जनाएका थिए । ‘लद्दाख स्वायत्त पर्वतीय विकास परिषद्’ सन् २०२० देखि भाजपाको नेतृत्वमा रहेको छ । भाजपाले परिषद्को कुल २६ मध्ये १५ सिट जितेको थियो । समयतालिकाअनुसार परिषद्को निर्वाचन यसै वर्षको अन्त्यमा हुनेछ ।
लद्दाखी नेताहरूले लद्दाखलाई पूर्ण राज्यको दर्जा प्रदान गर्दै संविधानको छैटौँ अनुसूचीमा समावेश गर्नुपर्ने, भूमि र रोजगारीको ग्यारेन्टीलगायत माग राखेर पहिलेदेखि विरोध गर्दै आएका थिए । विरोधकै परिणामस्वरूप केन्द्र सरकारले सन् २०२३ मा मागहरू अध्ययन गर्न ‘हाई–पावर्ड कमिटी (एचपिसी) गठन गरेको थियो । तर, लद्दाखी नेताले प्रस्तुत गरेको चारबुँदे माग सम्बन्धमा दुई पक्षबिचको वार्तामा प्रगति नभएपछि लद्दाखका चर्चित भारतीय वातावरणविद् तथा सामाजिक कार्यकर्ता सोनम वाङचुक आमरण अनशनमा बसेका थिए । उनी विगत १५ दिनदेखि लेहको एनडिएस मैदानमा अनशन बसिरहेका थिए । बुधबारको घटनालगत्तै वाङचुकले एक भिडियो सन्देश जारी गर्दै विरोध प्रदर्शनकारीलाई शान्त रहन अपिल गरेका छन् ।
वाङचुकका अनुसार मंगलबार अनशन बसिरहेकामध्ये दुई व्यक्ति गम्भीर अवस्थामा अस्पतालमा भर्ना गरिएपछि आमजनतामा आक्रोश बढेको थियो । त्यसैको विरोधमा बुधबार ‘लद्दाख बन्द’को घोषणा गरिएको थियो । बुधबार बिहानैदेखि धेरै मानिस अनशनप्रति ऐक्यबद्धता व्यक्त गर्न एनडिए मैदान पुगेका थिए ।
‘बुधबार हजारौंँ युवा बाहिर निस्किए । केही मानिसले प्रदर्शनकारी हाम्रा समर्थक भएको बताइरहेका छन् । तर, सम्पूर्ण लद्दाखले हाम्रो मुद्दालाई समर्थन गर्छ । यो जेन–जी क्रान्ति थियो, जसले तिनीहरूलाई सडकमा ल्यायो । पाँच वर्षदेखि तिनीहरू बेरोजगार छन् । हाम्रा युवालाई जागिरबाट वञ्चित गर्न एकपछि अर्को बहाना बनाइन्छ । यही नै सामाजिक अशान्तिको कारण बन्यो,’ वाङचुकले सामाजिक सञ्जाल एक्समा राखेको भिडियो सन्देशमा भनेका छन् ।
तथापि, उनले प्रदर्शनकारीले सरकारी भवन र सवारीसाधन जलाएको घटनाप्रति भने विरोध जनाएका छन् । ‘म लद्दाखका युवालाई हिंसा तुरुन्तै रोक्न अनुरोध गर्छु । किनकि, यसले हाम्रो उद्देश्यलाई केबल हानि मात्र पुर्याउँछ । स्थितिलाई अझ बिगार्छ । हामी लद्दाख र देशमा अस्थिरता चाहँदैनौँ,’ उनले समर्थकलाई भने । वाङचुकसँग अनशनमा बसेकाहरूको बिग्रँदो स्वास्थ्यको कारण अक्टोबर ६ का लागि तय भएको एचपिसी बैठक अगाडि सार्न माग बढिरहेको थियो ।
बेरोजगारी पनि मुद्दा
पछिल्लो समय लद्दाखलाई पूर्ण प्रदेश बनाउनुपर्ने र सो भागलाई छैटौँ अनुसूचीमा राख्नुपर्ने मागका अतिरिक्त युवामा रोजगारीको मुद्दाले पनि प्रधानता पाएको छ । विगतमा केन्द्र शासित प्रदेश बन्नुअघि लद्दाखका मानिसले जम्मु–कस्मिर लोक सेवा आयोगमार्फत राजपत्रांकित पदका लागि आवेदन दिन सक्थे । तर, अहिले यो अभ्यास पूर्णतः बन्द भएको छ ।
सन् २०१९ भन्दा पहिले जम्मू–कस्मिर सेवा चयन बोर्डले राजपत्र अनंकित जागिरका लागि भर्ती गथ्र्यो । र, लद्दाखका उम्मेदवारलाई पनि भर्ती प्रक्रियामा समावेश गरिएको थियो । तर, यी नियुक्ति अब कर्मचारी चयन आयोगद्वारा भइरहेको छ । यो आयोग केन्द्र सरकारका लागि भर्ती गर्ने संवैधानिक निकाय हो । छुट्टै केन्द्र शासित प्रदेश बनेदेखि लद्दाखमा कुनै ठुलो मात्रामा राजपत्र अनंकित भर्ती अभियान सञ्चालन गरिएको छैन । यसले लद्दाखी युवा आक्रोशित भएका छन् ।
भाजपा आफैँले पनि सन् २०१९ को चुनावी घोषणापत्र र गत वर्ष लद्दाख पहाडी परिषद्को चुनावमा लद्दाखलाई पूर्ण राज्यको दर्जा दिलाउने र छैटौँ अनुसूचीमा समावेश गर्ने वाचा गरेको थियो । भाजपा आफ्नो प्रतिबद्धताबाट पछि हटेकोमा मतदाता असन्तुष्ट थिए । यो असन्तुष्टिले विरोधको रूप लिएको विश्लेषण भइरहेको छ ।
नेपालको जेन–जीको सन्दर्भ जोडेर वाङचुकले उचाले : केन्द्र सरकार
उता केन्द्र सरकारले भने लद्दाखमा बुधबार भएको झडपका लागि सोनम वाङचुकलाई दोषी ठहर्याएको छ । ‘धेरै नेताले अनशन तोड्न आग्रह गरे पनि वाङचुकले विरोध जारी राखे । त्यस क्रममा उनले अरब स्प्रिंग शैलीको विरोध प्रदर्शन र नेपालमा भएको जेन–जी विरोधको सन्दर्भ जोडेर जनतालाई भ्रमित गरिरहे,’ भारतको केन्द्रीय गृह मन्त्रालयले एक विज्ञप्ति जारी गर्दै भनेको छ, ‘उनको उत्तेजक भाषणबाट प्रेरित भिडले भोक हडताल स्थल छाडेर राजनीतिक दलको कार्यालय साथै ‘लद्दाख स्वायत्त पर्वतीय विकास परिषद्’ चिफ एक्ज्युकिट काउन्सिलर (सिइसि)को लेहस्थित सरकारी कार्यालयमा आक्रमण गर्यो । भिडलाई सोनम वाङचुकले उत्तेजक बयानमार्फत निर्देशित गरेका थिए भन्ने स्पष्ट देखिन्छ ।’
हिंसालगत्तै सोनम वाङचुकले शान्तिका लागि अपिल गर्दै एक्समा भिडियो सन्देश जारी गरे । भिडियोमा उनले भनेका छन्, ‘आज, हाम्रो भोक हडतालको १५औँ दिनमा लेह सहरमा व्यापक हिंसा र तोडफोडबाट म दुःखी छु । धेरै कार्यालय र प्रहरी सवारी साधनमा आगजनी गरिएको थियो । यहाँका केही मानिस ३५ दिनदेखि भोक हडतालमा छन् । हिजो, तीमध्ये दुईजना बिरामी परे र धेरै गम्भीर अवस्थामा अस्पताल भर्ना भए । यसले मानिसमा ठुलो आक्रोश पैदा गरिदियो । त्यसैको प्रतक्रियामा आज लेहभरि बन्दको घोषणा गरिएको हो । हजारौँ युवा सडकमा उत्रिए । एक तरिकाले यो ‘जेन–जी’ क्रान्ति थियो । युवाहरू पाँच वर्षदेखि बेरोजगार छन् । एकपछि अर्को बहानामा उनीहरूलाई जागिरबाट बाहिर राखिएको छ र लद्दाखलाई सुरक्षा दिइँदैन,’ वाङचुकले भने ।
